Šta je intelektualna svojina?

Pojam intelektualne svojine

Pojam intelektualne svojine označava posebna, specifična, prava koja imaju autori, pronalazači i ostali nosioci prava intelektualne svojine. Intelektualna svojina nije materijalno vlasništvo nad nekim predmetom, već je to pravo, odnosno skup ovlašćenja koje pravni poredak zemlje priznaje nosiocu prava intelektualne svojine. Pravilno upravljanje intelektualnom svojinom je značajan instrument rasta i progresa u savremenim društvima. 

Zaštita intelektualne svojine pomaže ekonomskom, kulturnom i socijalnom napretku društva i podstiče širenje znanja i širokog asortimana kvalitetnih proizvoda i usluga, a građanima daje garanciju za kvalitet i porijeklo robe.

Po definiciji Svjetske organizacije za intelektualnu svojinu (WIPO), intelektualnu svojinu čini skup prava koja se odnose na književna, umjetnička i naučna djela, interpretacije umjetnika izvođača, prava organizacija za prenos, pronalaske kao rezultat inventivnog napora, naučna otkrića, industrijski dizajn, žigove, oznake u prometu, komercijalna imena i oznake, zaštitu prava od nelojalne konkurencije i sva druga prava koja su rezultat intelektualnog napora u industrijskom, naučnom, književnom ili umjetničkom domenu.

Intelektualna svojina se dijeli u dvije kategorije. Prva kategorija je industrijska svojina (pronalasci, odnosno patent, industrijski dizajn, žigovi, geografske oznake i oznake porijekla), a drugoj kategoriji pripadaju autorsko i srodna prava. 

Industrijska svojina

Patent je isključivo pravo koje država dodjeljuje za pronalazak koji je nov, ima inventivni nivo i industrijski je primjenjljiv. Pronalazak se u patentnom pravu definiše kao tehničko rješenje tehničkog problema. Nosilac patenta ima isključivo pravo da spriječi ili zabrani sve drugima da proizvode koriste ili nude na prodaju, uvoze proizvod ili postupak zasnovan na priznatom patentu, bez njegove saglasnosti.

Industrijski dizajn - Spoljni izgled proizvoda u cjelini ili dijela proizvoda koji proizilazi iz njegovih obilježja koja su vidljiva pri njegovoj normalnoj upotrebi, a naročito linija, kontura, boje, oblik, teksture i/ili materijal od koga je proizvod sačinjen i kojima je ukrašen.

Dizajn se primjenjuje na čitav niz industrijskih ili zanatskih proizvoda: od tehničkih instrumenata, modnih proizvoda, medicinskih instrumenata, proizvoda za domaćinstvo, nakita, do električnih aparata, vozila, dezena tekstilnih proizvoda. Takođe je važan za pakovanja proizvoda, ambalažu i posebnu opremu proizvoda.

Žig - Pravo kojim se štiti znak koji u prometu služi za razlikovanje roba, odnosno usluga jednog fizičkog ili pravnog lica od iste ili slične robe, odnosno usluga drugog fizičkog ili pravnog lica. Znak se može sastojati od riječi, slogana, slova, brojeva, slika, crteža, boje, rasporeda boja, trodimenzionalnih oblika, kombinacija tih znakova, kao i od muzičkih fraza prikazanih notnim pismom i sl. Žig može biti individualni i kolektivni. Individualni žig je pravno zaštićen znak koji u prometu koristi nosilac, koji može biti fizičko ili pravno lice.

Geografske oznake - Oznake geografskog porijekla su imena porijekla i geografske oznake. Ime porijekla je geografski naziv države, regiona ili lokaliteta koji služi da označi proizvod koji potiče iz te države, regiona ili lokaliteta, čiji su kvalitet i posebna svojstva isključivo ili bitno uslovljena geografskom sredinom, koja obuhvata prirodne i ljudske faktore i čija se proizvodnja, prerada i priprema u cjelini odvijaju na određenom ograničenom području.

Geografska oznaka je oznaka koja identifikuje određenu robu kao robu porijeklom sa teritorije određene države, regiona ili lokaliteta sa te teritorije, gdje se određeni kvalitet, reputacija ili druge karakteristike robe suštinski mogu pripisati njenom geografskom porijeklu. 

Autorska i srodna prava

Autorsko pravo je zakonski koncept koji daje autorima i umjetnicima kontrolu nad određenim korišćenjem njihovih djela u definisanom vremenskom periodu. Ono ograničava ko može da umnožava, mijenja, izvodi ili dijeli sa drugima ova djela. Autorsko djelo je originalna duhovna tvorevina iz oblasti nauke, književnosti i umjetnosti.

Srodna prava su prava koja pripadaju licima koja u obavljanju svojih djelatnosti koriste tuđa autorska djela. Srodna prava imaju svoj poseban predmet zaštite, koji je uglavnom vezan uz autorsko djelo. Srodna prava su: prava interpretatora, prava proizvođača fonograma, prava filmskih producenata i pravo izvođača slobodnog djela.

Preddijagnostika intelektualne svojine

U 2021. godine preduzete su aktivnosti na promociji intelektualne svojine i načinjeni prvi koraci u oblasti pružanje usluga preddijagnostike malim i srednjim preduzećima. Na osnovu Javnog poziva mikro, malim i srednjim preduzećima za besplatne konsultantske usluge preddijagnostike u oblasti prava intelektualne svojine, Tim za pružanje usluge preddijagnostike, izvršio je ovu uslugu u dva privredna društva.

Cilj pružanja usluge preddijagnostike je da se kod malih i srednjih preduzeća podigne svijest o značaju intelektualne svojine, kao poslovnog sredstva koje znatno može doprinijeti njihovoj konkurentnosti, prepoznatljivosti i poziciji proizvoda na tržištu.

Dakle, cilj je da mala i srednja preduzeća u većoj mjeri integrišu intelektualnu svojinu u poslovanje, što će u krajnjem doprinijeti da poslovni partneri i investitori mogu na osnovu jakog portfolia prava intelektualne svojine prepoznati visok stepen njihove stručnosti, specijalizacije i tehnološkog kapaciteta unutar preduzeće.

Bliže informacije mogu se naći na sajtu Direkcije za intelektualnu svojinu www.ziscg.me