Turistički klaster 8: Durmitor i Sinjajevina sa rijekama Tarom i Pivom

Karakteristike

Nacionalni park Durmitor sa kanjonom rijeke Tare nalazi se na UNESCO-voj listi svjetske prirodne i kulturne baštine /1980/. Obuhvata masiv planine Durmitor, kanjone rijeka Tare, Drage, Sušice i najviši dio kanjonske doline Komarnice. Durmitor je prepoznat po izuzetnoj ljepoti svojih planinskih vrhova i 18 ledničkih jezera tzv "Gorskih oči", od kojih su najpoznatija Crno jezero, Škrčka jezera, Zminičko i Zminje, itd.

U središtu nacionalnog parka je Žabljak, gradsko naselje na najvećoj nadmorskoj visini na Balkanu. Na teritoriji nacionalnog parka nalazi se i stećci, UNESCO zaštićeno kulturno dobro. Nacionalni park Durmitor i park prirode Piva su okosnica turističke ponude, a ulaganja u putnu infrastrukturu (put Nikšić – Žabljak) i uspostavljanje panoramske rute “Durmitorski prsten”, učinile su ovaj kraj atraktivnijim za turističke dolaske.

Durmitor je nekad bio poznat ski centar zbog izazovnih padina, koji danas posjeduje skijalište na Savinom kuku sa nedovoljno modernizovanom infrastrukturom. Karakteristična četinarska šuma, ali i uopšte bogatstvo flore i faune, dom je brojnih životinjskih vrsta, a na ovoj teritoriji je i rezervat prirode – Crna Poda.

Značajno kulturno-istorijsko nasljeđe predstavlja most na Tari, manastir Dobrilovina i brojni drugi kulturno istorijski spomenici. Via Dinarica je okosnica avanturističke ponude i transnacionalnog je karaktera, uz brojne druge hiking i biking staze, panoramske puteve i slično, a rafting na Tari i kanjoning u kanjonu Nevidio predstavljaju najatraktivnije avanturističke aktivnosti. U posljednjih par godina se povećava broj registrovanih seoskih domaćinstava, što je značajno s obzirom na to da ova regija ima tipične proizvode kao što su durmitorski sir i skorup, pljevaljski sir, a i sve veći broj organskih proizvoda, što doprinosi ukupnoj turističkoj ponudi.

Panoramski put Durmitorski prsten, kao jedna od turističkih ponuda ovoga klastera, predstavlja kružno putovanje dugo 76 kilometara. Početak panoramskog puta je u centru Žabljaka i nastavlja se oko planinskog masiva Durmitora. Duž ove rute, turista je u prilici da vidi najdublji kanjon u Evropi, prostrane visoravni i neke od najviših vrhova u Crnoj Gori i upozna lokalno stanovništvo i tradicionalni život gorštaka. U cilju podizanja kvaliteta ponude turistima je na raspolaganju mobilna aplikacija - audio vodič za obilazak ovog panoramskog puta.

Planinski masiv Sinjajevine koji se prostore na gotovo 40km površine, je planina koja je važna sa aspekta stočarstva jer je odlikuju ogromna prostranstva pašnjaka. Na njenoj teritoriji nalazi se i jedno od najljepših jezera, Zabojsko jezero. Graniči se sa nacionalnim parkovima Durmitor i Biogradska gora. Na ovom području se realizuju pješačke i biciklističke ture, a turisti mogu uživati i u jahanju konja.

Park prirode “Piva” se nalazi na krajnjem sjeverozapadu Crne Gore (između državne granice sa Bosnom i Hercegovinom i granice Nacionalnog parka “Durmitor”) i zauzima značajan dio teritorije opštine Plužine. Regionalni park “Piva” predstavlja prirodnu vezu između nacionalnih parkova “Durmitor” i “Sutjeska” u Bosni i Hercegovini, te je njegovo osnivanje prepoznato nizom nacionalnih i međunarodnih dokumenata i inicijativa.

Regionalni park obiluje izuzetnim prirodnim karakteristikama. U regionalnom parku prisutno je preko 1.500 vrsta biljaka od kojih su mnoge rijetke i ugrožene vrste i oko 2000 vrsta gljiva; dobro očuvane šume bijelog i crnog bora, bukve i jele, javora, smrče i jasena i dr., samo upotpunjuju bogatstvo flore u parku. Rijeke Tara i Piva predstavljaju izuzetne prirodne potencijale ali i centre rafting turizma, kajakinga i drugih vrsta aktivnog odmora. Rijeka Komarnica i njen kanjon Nevidio predstavljaju posebnu atrakciju, uz činjenicu da je kanjon Nevidio posljednji osvojeni kanjon u Evropi.

Pored navedenog, ovo područje posjeduje 20-ak manjih sela, uklopljenih u predio sa karakterističnom izvornom arhitekturom, a tu su i brojni tradicionalni stočarski katuni, kao elementi kulturnog nasljeđa koje svjedoče o istoriji i kulturi pivskog kraja. Razvoj ruralnog turizma predstavlja osnov za razvoj i unapređenje turističke ponude ovog parka prirode.

Nikšić, koji je najveća opština u Crnoj Gori, ima dobar geografski položaj i povezan je magistralnim putevima sa Glavnim gradom, sa Bokom Kotorskom, ali i Žabljakom. Nikšić posjeduje i kulturne i prirodne potencijale za razvoj turizma, među kojim su arheološko nalazište Crvena stijena, Carev most, Dvorac kralja Nikole, Bedem – gradska tvrđava, Saborna crkva Sv. Vasilija Ostroškog, nekoliko jezera, park-šume, izletišta poput Trebjese i dr.

Pljevlja, treća po veličini opština u Crnoj Gori, nalazi se na krajnjem sjeveru, oivičena šumovitim planinama i ispresijecana rječnim tokovima Tare, Ćehotine i Breznice. U Pljevljima su snažno prepleteni islam i hrišćanstvo. Simboli grada su dva kulturna, istorijska i arheološka spomenika - manastir Svete Trojice i Husein-pašina džamija. Nekoliko vijekova manastir Svete Trojice bio je jedan od glavnih centara duhovnog, obrazovnog i kulturnog života u sjevernom dijelu Crne Gore. Husein-pašina džamija predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika od perioda vladavine Osmanskog carstva, sagrađena u 16. vijeku i ima najviši minaret na Balkanu. U blizini Pljevalja nalaze se iskopine antičkog rimskog naselja - Municipum S i smatra se da je ovo naselje po veličini bilo drugo posle Duklje. Pljevlja se djelimično nalaze na teritoriji Nacionalnog parka Durmitor. Prema mišljenju Opštine Pljevlja, planina Ljubišnja ispunjava sve uslove da se šire područje te planine proglasi regionalnim parkom. Ljubišnja ima izuzetne uslove za izgradnju skijališta i razvoj ljetnjeg planinskog, avanturističkog, rekreativnog, zimskog i lovnog turizma.

Plužine su nalaze između planinskih masiva Durmitora, Volujka i Maglića sa jedne strane, i kanjona Tare sa druge. Ove prirodne granice odvajaju Plužine od susjednih opština Žabljak, Šavnik i Nikšić. U srcu područja opštine Plužine nalazi se kanjon Pive sa Pivskim jezerom, po čemu se čitava oblast zove Piva. Kanjoni rijeka Tare, Pive, Komarnice i Sušice, Pivsko jezero, planinski masivi sa Trnovačkim, Stabanskim i Škrčkim jezerom, zatim idilična sela pivske planine, predstavljaju glavni potencijal za razvoj avanturističkog, ruralnog i turizma zasnovanog na prirodi.

Šavnik se nalazi na padinama, dolinama i na površinama planinskih masiva Durmitora, Sinjajevine, Moračkih planina, visoravni Krnovo i planine Vojnik. Ovaj mali autentični gradić, nalazi se na rijekama Bijeloj, Bukovici i Šavnik, koje čine rijeku Pridvoricu. 

Vizija razvoja klastera

Durmitor i Sinjajevina sa rijekama Tarom i Pivom - destinacija prepoznata po skijališnom turizmu sa pratećom infrastrukturom, ruralnom turizmu, kao i po aktivnom odmoru - planinarenju, pješačenju, hodanju po krpljama, raftingu, kampovanju, jahanju konja i dr.

Takođe, klaster je prepoznat po razvijenoj hotelskoj ponudi koja se zasniva na MICE sadržajima i porodičnom turizmu, uz autentičnu gastronomiju, sportsko-rekreativne i avanturističke sadržaje (kampovi za sportiste, zip line, bungee jumping, off road karavani i dr.)

Nacionalni park Durmitor se vodi održivim principima u kreiranju turističke ponude ne samo u strogo zaštićenoj zoni već i šire, i predstavlja zamajac za turizam cijele regije. Na isti način funkcioniše i park prirode Piva, i doprinosi da se turistička ponuda ali i prihodi od turizma prošire na druge djelove regije, a i da se turistički pritisak na najatraktivniju zonu smanji. Okosnica kulturne ponude su stećci koji su pod UNESCO zaštitom, ali su i svi ostali kulturno istorijski spomenici adekvatno uključeni u ponudu. Raznovrsni domaći proizvodi karakteristični za ovu regiju su u upotrebi u ugostiteljskom sektoru u regiji i šire, a lokalna gastronomija je prezentovana u restoranima širom regije. Seoska domaćinstva pružaju usluge u turizmu, pa avanturisti na stazama imaju usluge, a lokalno stanovništvo prihode kroz pružanje usluga.

Prirodni i ambijentalni uslovi, prirodne ljepote sa prostranstvima šuma, pašnjaka i livada pružaju sve mogućnosti za razvoj ski, ruralnog, avanturističkog i turizma zasnovanog na prirodi u opštinama Nikšić, Pljevlja, Plužine, Žabljak i Šavnik. 

Investicije, prostor, hotelski standardi i infrastruktura

Prostor i investicije

Opredjeljenje Crne Gore je kreiranje visokokvalitetnog turističkog proizvoda na području Durmitora, što podrazumijeva poboljšanje kvaliteta i bitno preoblikovanje ponude i ukupne infrastrukture, u pravcu unapređenja njegove konkurentske pozicije kao posebne turističke destinacije. U tom smislu, opredjeljenje je da se pažljivo upravlja razvojem turističke ponude, na način da prioritet bude na održivom razvoju ponude koja kreira najveće koristi za ekonomiju, kako sa aspekta prihoda tako i zaposlenosti, ali i čuva životnu sredinu.

Lokalitet Savin Kuk obuhvata zonu postojećeg skijališta Savin Kuk sa neposrednom okolinom i planiran je kao destinacija visoke kategorije i kvalitetne ponude, namijenjena prvenstveno posjetiocima koji se bave sportom i rekreacijom. Planirana je rekonstrukcija kompletne postojeće skijaške infrastrukture.

Detaljna analiza ovog područja i investicija sa više aspekata, nudi jasan zaključak o opravdanosti i profitabilnosti investicija na ovom lokalitetu, ali uz strogo vođenje računa o održivosti sa aspekta očuvanja izuzetnih univerzalnih vrijednosti dobra svjetske baštine, odnosno osjetljivog prostora u kojem se vrši zamjena starih instalacija. Jedno moderno skijalište na lokalitetu Savin kuk će u planiranom vremenskom intervalu biti stavljeno u punu funkciju.

Treba istaći da su razvojno privredno opredjeljenje jednog dijela Durmitorskog područja eko turizam i poljoprivreda, uz kontrolisanu upotrebu resursa. Valorizacijom vrijednih prirodnih i kulturnih resursa kreira se bogata turistička ponude na cijelom području Durmitora.

Trenutni turistički trendovi podstiču destinacije kao što je Durmitor, koji još uvijek ima relativno netaknutu prirodu, prirodne resurse, bogato kulturno nasljeđe i posebnu lokalnu kulturu. Region u cjelosti može da profitira od rastućeg trenda povećane potražnje za što autentičnijim iskustvima i očuvanjem posebnog „doživljaja” destinacije na međunarodnom tržištu.

Durmitor ima potencijala da postane primjer za održivi eko-turizam kroz usklađivanje održivog planiranja turizma, projektovanja i razvoja. Planom se predlaže koncept cjelogodišnjeg poslovanja.

Investiciona ulaganja na Durmitorskom području značajno će uticati na dinamičniji ekonomski, socijalni i demografski razvoj uz racionalno korišćenje prirodnih potencijala i resursa Područja. Prije svega, očekuje se revitalizacija i ekonomsko oživljavanje postojeće privrede, koja će biti u prilici da ponudi tržištu kvalitetnije proizvode i usluge. Planiranje i razrada novih profitabilnih programa i projekata prije svega u turizmu biće interesantni kako za domaćeg tako i inostranog investitora.

Nova investiciona politika pozitivno će uticati i na revitalizaciju seoskog područja i individualnih seoskih gazdinstava. To će stvoriti mogućnost za proizvodnju značajnijih tržnih viškova koje će seosko stanovništvo moći da ponudi prije svega gostima i posjetiocima Područja. Proizvodnjom biološki ispravne hrane i domaćih proizvoda uz njihovo brendiranje uticaće na povećanje prihoda seoskog domaćinstva.

Nikšić

Nikšić kroz arhitektonsko i urbanističko rješenje treba da bude prilagođen prirodnom okruženju i lokalnom narodnom graditeljstvu. Pri organizovanju turističkog smještaja u ruralnom dijelu opštine, potrebno je poštovati lokalne principe građenja, uz obezbjeđivanje komfora u autentičnom ambijentu, formulisanom na bazi prepoznatih prirodnih i kulturnih znamenitosti. Područje teritorije Nikšića orjentisati ka kulturnom, planinskom, sportsko – rekreativnom turizmu, planinskom i vjerskom.

Ruralni prostor Nikšića predstavlja značajan ekonomski resurs koji je potrebno revitalizovati kroz prvenstveno infrastrukturno opremanje sela i podsticaj stanovništvu za povezivanje sektora turizma i poljoprivrede, kroz vidove turizma kao što su: agro, ruralni, eno-gastronomski i drugi vidovi turizma.

Unapređenje smještajnih kapaciteta (na teritoriji opštine Nikšić postoji 11 hotela, od kojih jedan nije u funkciji, i to mali hotel “Glava Zete”, kojem je neophodna sanacija i dogradnja postojećih kapaciteta, u smislu formiranja turističkog naselja visoke kategorije. Povoljna pozicija na obali rijeke, prirodni ambijent, i izgrađeni kapaciteti sporta i rekreacije u kontaktnoj zoni, čine kvalitetne preduslove za organizovanje turističke ponude).

Izgradnja hostela u gradskom jezgru (prepoznavanje postojanja ovog tipa turističkog objekta bi uticalo na poboljšanje turističke ponude grada).

Mapiranje staza i postavljanje info turističkih punktova (bolja informisanost o turističkoj destinaciji, odličan servis, veća posjećenost, bolja promocija); izgradnja trim staze oko Trebjese (uspostavljena lokacija za rekreativno bavljenje trčanjem; obogaćen turistički proizvod; poboljšano psiho-fizičko zdravlje građana Nikšića) i izgradnja biciklističke staze.

Turistička valorizacija kulturne baštine (zaštita i promocija kulturnog nasljeđa, mapiranje kulturno-istorijskih, vjerskih objekata i lokaliteta u funkciji razvoja turizma i turističkih posjeta, kao i unapređenje stanja vjerskih objekata na turističkoj ruti).

Unapređenje kulturnog turizma (na mjestu gdje se provodi odmor potrebno je dobiti mogućnost doživljavanja kulture „uživo“; ponudu koncipirati tako da ide u korak sa životnom i socijalnom sredinom).

Razvoj ruralnog turizma - razvoj seoskih domaćinstva i kombinacija smještaja, ugostiteljstva i poljoprivrede u seoskim kompleksima sa integracijom u porodicu domaćina (jezička barijera), sa ponudom posmatranja i vođenja brige o domaćim životinjama, uz konzumiranje lokalnih jela i pića, sa povoljnim cijenama.

Razvoj sportskog turizma, posebno u van sezoni, u cilju privlačenja što većeg broja turista (najbolji kratkoročni potencijali su vazduhoplovstvo, jedriličarstvo, padobranstvo (tandemski skokovi) koji privlače visokoplatežnu klijentelu; drugi razlog su regionalni i međunarodni trening kampovi i takmičenja; druga prioritetna oblast u kojoj su već planirane investicije i gdje postoji potreba za dobrim marketingom jesu svakako vaterpolo i drugi sportovi na vodi.

Digitalni nomadi (posebnu pažnju posvetiti digitalnim nomadima kao zasebnoj kategoriji koja iziskuje specifične uslove, odlična internet mreža koja pokriva najveći dio, ako ne i cijelu teritoriju opštine Nikšić) posebno u dijelu digitalizacije servisnih usluga.

Nedostatak kadrovskih kapaciteta prepoznat je kao smetnja razvoja turističkih kapaciteta na teritoriji opštine Nikšić. Neophodna je edukacija i podsticaj lokalnog stanovništva (edukacija lokalnog stanovništva koje posjeduje privatna seoska gazdinstva da valorizuju svoje potencijale u turističke svrhe, dodatno ih opreme, registruju i uvrste u turističku ponudu Nikšića).

Glavna prijetnja je nedostatak strateških investicija u tri glavne oblasti, a to su smještajni kapaciteti, kompletiranje i održivo održavanje infrastrukture i dobar marketing i prodaja. Potrebno je osnažiti i kadrovske kapacitete.

Standardizacija i unifikacija objekata

Koncept organizacije prostora Durmitorskog područja predviđa revitalizaciju, uz neznatnu dogradnju, postojećeg sistema naselja. Predviđena je revitalizacija gradskih jezgara, seoskih naselja i katuna, kao i legalizacija nelegalnih naselja koja su nastala uglavnom kao posljedica izgradnje velikog broja vikendica u prethodnom periodu. Jedno od osnovnih opredjeljenja je smanjenje šeme razuđene izgradnje i urbana konsolidacija

Njegovanjem lokalne arhitektonske tipologije i predstavljanjem baštine kroz graditeljstvo, Durmitorsko područje stvara prepoznatljiv regionalni identitet, a posjetioci će moći da prepoznaju i dožive ovo područje na poseban način. Ovakav ambijent može biti svojevrsni motiv posjete.

Projektovanje i izgradnju novih objekata treba uskladiti sa postojećim tipologijama. Predvidjeti očuvanje postojećeg fonda zgrada, zaštitu elemenata arhitektonskog nasljeđa i arhitektonske tradicionalne gradnje, što će se postići kroz definisanje urbanističko tehničkih uslova za rekonstrukciju postojećih i izgradnju novih objekata.

Očuvanje postojećeg stambenog fonda i nasljeđa predstavlja opipljiv izraz kulture, koji podsjeća stanovnike i posjetioce na lokalni identitet i privlači turiste koji su zainteresovani za istorijske i ambijentalne podatke. Postojeće objekte treba adaptirati za stambeni i turistički smještaj ili komercijalne sadržaje, u skladu sa narodnom tradicijom. Stare objekte treba obnoviti i uklopiti u stvoreni ambijent urbane ili prirodne sredine uz korišćenje tradicionalnih materijala i adekvatnih, savremenih metoda projektovanja. Moderne tehnike gradnje koristiti samo ako mogu dati rezultate u skladu sa lokalnim karakteristikama gradnje.

Arhitektura hotelskih objekata treba da pokaže visok standard i usklađenost sa regionalnom arhitektonskom tipologijom. Posjetioci predmetnog područja će imati velika očekivanja u pogledu doživljaja autentičnog ambijenta u tim objektima. Regulatorni faktori treba da naglase važnost tradicionalnog projektovanja za turističke sadržaje.

U opštini Žabljak se nalaze neki izuzetni primjeri regionalnog arhitektonskog nasljeđa, međutim, ne postoji adekvatna zaštita koja bi omogućila da se ti resursi sačuvaju.

Hotelski standardi

S obzirom da hotelska turistička ponuda ima veći promet i bolja je podrška lokalnoj privredi, izgradnja hotelskih objekata na bazi eko-turizma ima prednost u odnosu na izgradnju ostalog turističkog smještaja. Kod hotelskih objekata je potrebno manje građevinskih struktura, pa je i uticaj na prirodu i predjele manji.

Očekuje se da hotelski kapaciteti, turistička naselja i ostali turistički smještaj budu na lokacijama glavnih atrakcija, kako bi se smanjila potreba korišćenja privatnih automobila i prevoza, i stvorila mogućnost pješačenja od jedne lokacije do druge.

U gradskim zonama potrebno je težiti hotelskoj ponudi kategorije 4 i 5 zvjezdica. Hoteli u gradskim zonama pored osnovnih sadržaja neophodno je da posjeduju adekvatnu raznovrsnu strukturu sadržaja ponude koju čine: prije svega kongresni kapaciteti, wellness centri, tematski restorani, sportski tereni, i/ili druge sadržaje turističke infrastrukture i suprastrukture.

Pored hotelskih kapaciteta, potrebno je u selima podsticati razvoj većeg broja seoskih domaćinstava kategorije 3 zvjezdice i iste umrežavati sa izgrađenim panoramskim rutama, kroz adekvatna mapiranja, kako bi dobili cjelishodan turistički proizvod.

Potrebno je raditi na povećanju standarda postojećih smještajnih kapaciteta i unapređenju kvaliteta usluge u sektoru turizma.

Infrastruktura

Preduslov ravnomjernog, kvalitetnog i dugoročno održivog razvoja je i razvoj i unapređenje saobraćaja i ukupne infrastrukture predmetnog klastera. Posebnu pažnju je potrebno posvetiti na obezbjeđenju nedovoljno razvijene vodovodne mreže i nepostojanju sistema za odvod otpadnih voda (fekalna i atmosferska kanalizacija), nedovoljnoj pokrivenosti kanalizacionom mrežom, nepostojanju sistema za prečišćavanje otpadnih voda, lošem kvalitetu lokalnih puteva na ruralnim područjima i slaboj povezanosti seoskih područja sa gradskim jezgrom.

Potrebno je raditi na poboljšanju neodgovarajuće i izgradnji nedostajuće saobraćajne mreže, naročito sekundarne mreže saobraćajnica - sabirne ulice, pristupne ulice i parkirališta. Suzbiti uzurpaciju javnog i privatnog dobra kroz privremene objekte, koji se grade na trotoarima, zelenim i parkovskim površinama, koji onemogućavaju bezbjedno kretanje pješaka i onemogućava planiranje površina za kretanje za osobe sa posebnim potrebama.

Zagađenje vazduha i smanjenje buke, koje kao i vizuelno ometanje za posljedicu ima povećani automobilski saobraćaj, u najslikovitijim i ekološki osjetljivim područjima mogu imati značajan uticaj na doživljaj posjetioca. Stoga je potrebno ponuditi atraktivne kolektivne oblike prevoza, a time smanjiti i intenzitet saobraćaja privatnih automobila. Treba uspostaviti liniju autobusom ili kombijem koji će definisanom trasom prebacivati putnike do turističkih odredišta.

U sklopu uređenja pješačkih staza, odmorišta i vidikovaca potrebno je predvidjeti urbani mobilijar, čiji dizajn i materijalizacija treba da oslikavaju karakter prostora i prirodni ambijent. U sklopu urbanog mobilijara predvidjeti vertikalnu saobraćajnu signalizaciju i informativne panoe.

Predvidjeti da sistem pješačkih i biciklističkih staza i puteva povezuje naselja i lokalitete u jedinstven lanac doživljaja, ističući ljepote područja, jedinstvene vizure prema planinama, Naconalni park, Regionalni park prirode i ruralni ambijent naselja i katuna. U blizini i na samoj stazi predvidjeti vidikovce i odmorišta, kao i informativne i servisne punktove sa pratećim sadržajima. Na ovim punktovima će se pružati informacije o geografskim i prirodnim karakteristikama okruženja, istoriji, kulturi i običajima, flori i fauni.

Turistički proizvod

Glavni turistički proizvod

• Zimski turizam – ski centri;

• Zaštićene zone (nacionalni park i park prirode Piva) sa diversifikovanom ponudom;

• Turizam zasnovan na prirodi – pješačenje i planinarenje, biciklizam, kampovanje, skijanje, jahanje konja i dr;

• Avanturistički turizam – rafting, zip line, kanjoning i dr;

• MICE turizam (postojeći i kapaciteti u izgradnji);

• Ruralni turizam – seoska domaćinstva i katuni;

• Gastronomski i eno turizam.

Dodatni turistički proizvod

• Ponuda eko i etno sela, tradicionalna gastronomija;

• Lovni i ribolovni turizam;

• Porodični turizam.

• Kulturni turizam – vjerski objekti, stećci i drugo kulturno nasljeđe